Mindfulness bắt nguồn từ truyền thống Phật giáo. Thuật ngữ ‘Mindfulness’ là cách dùng hiện đại của từ ‘Sati’ trong tiếng Phạn ngữ,  có nghĩa  là ‘ý thức sáng tỏ, trân trọng và mang tính đạo đức.’ 

Có lẽ với một số người, Mindfulness có thể được hiểu là một hình thức rèn luyện trí óc, nhưng bản chất thật sự của nó không hề lạnh lùng hay trống rỗng. Như Christina Feldman giải thích ‘Mindfulness chân thực thắm đượm chất liệu ấm áp, quan tâm và hiểu thương.’ và đó cũng là những phẩm chất thuộc về trái tim (Heartfulness). Khi chúng ta đón nhận theo tinh thần này, Mindfulness mở ra một nguồn trí tuệ toàn vẹn hơn. Ý nghĩa toàn vẹn này được phản ánh trong một số ngôn ngữ như tiếng Việt hoặc tiếng Trung. Ở đó cùng một từ được dùng để diễn đạt cho cả ‘tâm’ và ‘trí’.

Ngoài cách định nghĩa trên, chúng tôi ý thức rằng Mindfulness có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tuỳ thuộc vào chủ ý và bối cảnh văn hóa cụ thể.

Bạn đã bao giờ lục tung mọi nơi để tìm chìa khóa, rồi nhận ra chúng đang ở trên tay mình chưa?
Có lẽ tâm trí bạn đã ở nơi khác khi tay cầm chìa khoá lên. Đây là một ví dụ về làm việc trong chế độ tự động.

Hay có khi nào bạn tin nhắn trong vội vàng để kịp xử lý email và phát hiện ra tin nhắn đã đến nhầm người?

Khi hai tình huống trên xảy ra, có thể bạn nghĩ rằng làm mọi thứ nhanh chóng sẽ giúp tiết kiệm thời gian và tăng hiệu quả công việc. Rõ ràng là thói quen tự động có thể rất hữu ích cho chúng ta quán xuyến công việc trong ngày mà không mất quá nhiều thời gian suy nghĩ về tất cả những tiểu tiết. Nhưng rắc rối xuất hiện khi ta trở nên lệ thuộc vào chế độ tự động đến mức quên mất dừng lại để kiểm tra.

Hậu quả là gì? 

Bạn sẽ mất nhiều thời gian hơn vì loay hoay để có mặt đúng lúc ở nơi cần đến. Hoặc phải gửi lại tin nhắn cho đúng người hay thậm chí phải giải thích với người nhận nhầm tin nhắn! Tuy nhiên, đằng sau sự rối rắm này là một thực tế quan trọng hơn nhiều: hành động trogn trạng thái tự động khiến bạn bỏ lỡ phần lớn đời sống của mình.

Mindfulness không hứa hẹn giúp bạn tránh khỏi sai lầm, cũng không đảm bảo rằng chúng sẽ không lặp lại. Thay vào đó, nó khuyến khích bạn thay đổi góc nhìn từ ‘Ủa, mình làm sao thế này?’ sang ‘Điều gì đang thực sự diễn ra?’.  Rồi nhẹ nhàng hướng ánh mắt tò mò trìu mến về phía mình và tự hỏi: Liệu mình có thể học được gì từ tình huống này? Lần sau mình có thể làm khác đi như thế nào?

Như Mark Williams từng nói ‘Nếu chế độ tự động là cái bẫy, Mindfulness là lối ra.’ 

‘Nếu chế độ tự động là cái bẫy, Mindfulness là lối ra.’

Nói cách khác, Mindfulness không nhắm đến sự hoàn hảo mà mời gọi bạn dừng lại và bớt phê phán bản thân. Trong nhịp dừng đó, bạn dành lại thế chủ động để bước ra khỏi những phản ứng theo thói quen xưa cũ, tìm lại thế thăng bằng và đối diện lại mình bằng ánh nhìn mới đượm vị tò mò ấm áp. Hay đơn giản là học cách mỉm cười hiền từ với bản thân ngay cả trong những khoảnh khắc lúng túng. 

Chúng ta không kiếm tìm ở bên ngoài vì ý thức sáng tỏ, trân trọng và hướng thiện vốn dĩ đã có sẵn bên trong mỗi người. Thách thức nằm ở việc là ‘nhớ lại’ và vun bồi ý thức nhất là khi đời sống bị cuốn vào chế độ tự động.

Tin vui là gì? 

Giống như bao kỹ năng khác, Mindfulness cũng trở nên vững vàng qua thời gian nếu ta thực hành thường xuyên. Có nhiều cách để thực hành khác nhau nhưng hai hình thức phổ biến thường là:

1. Thực hành bài bản – Các bài thiền có lời dẫn, như thiền quét cơ thể (body scan), thiền ngồi, hoặc các bài tập chuyển động trong ý thức. Đây là lúc bạn dành thời gian và thực hành theo một trình tự nhất định như một cách tập thể dục cho não bộ.
2. Thực hành bình dị – Mang sự ý thức vào các sinh hoạt thường ngày, bằng cách toạ những nhịp nghỉ có chủ đích, thực sự chú tâm khi trò chuyện, tận hưởng tách cà phê buổi sáng hoặc có mặt trọn vẹn cho những người thân yêu.

Điều quan trọng nhất là thực hành với thái độ cởi mở, tò mò và hóm hĩnh nhẹ nhàng. Thái độ bạn mang vào thực hành cũng quan trọng không kém gì bản thân việc thực hành.

Nhiều nghiên cứu uy tín và bằng chứng về khoa học não bộ đều khẳng định rằng thực hành Mindfulness mang lại tác động tích cực ở cấp độ cá nhân và lan toả đến những người xung quanh. Những tác động này thường ở mức độ nhỏ đến đáng kể trong nhiều khía cạnh khác nhau của sức khoẻ thể chất và tinh thần. Một số lợi ích quan trọng có thể kể đến là:

• Cải thiện chất lượng giấc ngủ 
• Tăng cường hệ miễn dịch và sức đề kháng trước các loại bệnh thông thường   
• Rèn luyện năng lực tự điều chỉnh và ứng biến linh hoạt trước nghịch cảnh
• Ngăn ngừa tái trầm cảm 

Nghiên cứu chỉ ra rằng hình thức thực hành khác nhau mang đến những lợi ích khác nhau. Cụ thể, tâm trạng tích cực và cảm giác hạnh phúc có mối liên hệ chặt chẽ với thực tập mang ý thức vào các sinh hoạt thường ngày và tháy độ trân trọng những điều nhỏ bé, giản dị. Ngược lại,  giảm bớt tâm trạng tiêu cực có liên quan đến thái độ cởi mở đón nhận và không phán xét những cảm xúc và suy nghĩ tiêu cực.

Video: Khoa học về Mindfulness.

Mặc dù ngành khoa học này vẫn ở trong giai đoạn non trẻ, các nghiên cứu hình ảnh não gần đây đã hé mở một thực tế đáng kinh ngạc: thực hành Mindfulness có khả năng thay đổi cấu trúc não hay còn gọi là tính mềm dẻo của não bộ (neuroplasticity). Một số vùng thay đổi đáng chú ý là:

• Hạch hạnh nhân (Amygdala): Giảm phản ứng trước căng thẳng
• Hồi hải mã (Hippocampus): Cải thiện khả năng học tập và ghi nhớ
• Vùng thuỳ đảo (Insula): Tăng cường khả năng đồng cảm và trắc ẩn với bản thân, là nền tảng cho sự kết nối và hạnh phúc chân thật.

Những phát hiện trên cho thấy Mindfulness không chỉ góp phần nâng cao sức khoẻ tinh thần mà còn tạo nên những thay đổi tích cực và sâu sắc đến cấu trúc não bộ. Đón nhận những chứng lạc quan, chúng ta cũng cần nhớ rằng khoa học não bộ vẫn đang trong giai đoạn phát triển. Vì vậy, bạn hãy giữ cho mình lăng kính khách quan của người khám phá và tránh phóng đại lợi ích. 

Điều quan trọng nhất là bạn hãy cho phép mình trải nghiệm và trực tiếp tận hưởng hoa trái đến từ thực hành.